Don Carlo - Giuseppe Verdi

AKT I
Don Carlos, pełen rezygnacji, przysłuchuje się śpiewom zakonników. Jednym z nich jest Cesarz Karol V, który zrezygnował z insygniów władzy, aby wstąpić do klasztoru. Dla Don Carlosa jest wzorem mądrości. Przychodzi Rodrygo, markiz Posa i z księciem odnowiają śluby przyjaźni. Aby markiz mógł całkowicie pozyskać zaufanie Don Carlosa, obiecuje pomóc mu w nawiązaniu kontaktu z królową Elżbietą - zakochaną w infancie. Nie jest to łatwe zadanie z uwagi na sztywną etykietę dworu i zazdrości króla. Elżbieta przyjmuje Rodryga, który przekazuje jej sekretny list Carlosa. Infant prosi w nim o poparcie u króla, w celu uzyskania urzędu namiestnika w okupowanej Flandrii. Prośbę markiza o królewską audiencję popiera dama dworu królowej - księżna Eboli - również kochająca potajemnie Don Carlosa. Niespodziewanie przybywa król Filip. W dowód zaufania jakim obdarza markiza, mianuje go swym powiernikiem i doradcą, zlecając mu pieczę nad królową i infantem. Ostrzega go jednak przed niebezpieczeństwem narażenia się świętej Inkwizycji. Rodrygo pragnie wykorzystać zdobyte zaufanie królewskie dla realizacji swych wyzwoleńczych planów.

AKT II
Don Carlos wyczekuje królowej. Zamiast niej przybywa przebrana w szaty królewskie księżna Eboli. Carlos, nie podejrzewając podstępu, zwierza się ze swej nieustannej miłości. Dopiero, gdy dama dworu zdejmuje maskę, infant zauważa, że padł ofiarą podstępu. Pragnąc się wkupić w łaski Don Carlosa, Eboli przestrzega go przed markizem Posą, rzekomo nowym faworytem króla. Przybywa Posa i szybko pojmuje, że jego plan jest zagrożony. Chce zasztyletować Eboli, jednakże po chwili puszcza ją wolno, postanawiając w inny sposób uchronić Don Carlosa przed jej zemstą. W tym celu prosi infanta o powierzenie mu tajnych listów.
Zgromadzone tłumy oczekują króla. Za chwilę ma odbyć się egzekucja - oskarżeni heretycy zostaną spaleni publicznie na stosie. Uroczystość zmienia przebieg z powodu przybycia delegacji z Flandrii, błagającej króla o wolność dla ciemiężonego kraju. Król Filip nakazuje uwięzić członków delegacji. Wstawia się za nimi Don Carlos, który po raz kolejny prosi ojca o mianowanie go namiestnikiem Flandrii. Gdy król odmawia, Carlos dobywa szpady i przysięga, że będzie walczył o wolność podbitego kraju. Nikt nie ma odwagi rozbroić infanta, dopiero markiz Posa odbiera mu szpadę, czym utwierdza Don Carlosa w błędnym przekonaniu, że zawiódł go jako przyjaciel. W rzeczywistości Posa pragnął tylko uchronić przyjaciela od dalszych tragicznych następstw jego czynu.

AKT III
Król Filip przeżywa kolejną, bezsenną noc. Teraz nie jest już groźnym satrapą, lecz budzącym litość osamotnionym starcem. Przybywa wezwany przez króla sam Wielki Inkwizytor. Obaj starcy zawierają układ: Inkwizytor rozgrzesza króla z wyroku śmierci wydanego na własnego syna, uzyskując w zamian zgodę królewską na postawienie przed trybunałem Inkwizycji markiza Posę, którego plany wyzwoleńcze stały się zbyt niebezpieczne. Po odejściu Inkwizytora do króla przybywa Elżbieta, skarżąc się, że skradziono jej szkatułkę, w której przechowywała najdroższe pamiątki. Okazuje się, że skradzione przedmioty wcześniej doręczono już królowi. Filip odnajduje w niej obrazek z podobizną Don Carlosa i stanowi to, jak sądzi, niezbity dowód zdrady swej małżonki. Elżbieta tłumaczy, że ma tę miniaturkę z czasów, gdy była narzeczoną Carlosa. Pod wpływem brutalnych zarzutów Filipa, Elżbieta mdleje. Na pomoc przybywają Eboli i Posa. Okazuje się, że to księżna wykradła szkatułkę królowej, chcąc tym samym rzucić na nią oszczercze oskarżenie. Markiz Posa rozumie, że nie będzie już mógł liczyć na poparcie króla. Postanawia bronić Don Carlosa nawet kosztem swego życia. Zamierza przekonać króla, że to on sam stał na czele spisku, zmierzającego do wyzwolenia Flandrii. Eboli wyznaje winę i potępia swą piękność, uważając ją za źródło zła. Markiz odwiedza uwięzionego Carlosa i powiadamia go, że niebawem zostanie uwolniony. W tym momencie trafiony skrytobójczą kulą markiz, pada i umiera u stóp przyjaciela. Skruszony król przybywa do więzienia, aby uwolnić syna , ale w tym samym momencie lud forsuje bramy i żąda wolności dla domniemanych spiskowców. Prowadzi ich Eboli we własnej osobie. Uwalniając Carlosa odkupuje swą winę. Rewoltę tłumi pojawienie się Inkwizytora i przestroga kary Boskiej za przeciwstawianie się prawom władzy i Kościoła.

AKT IV
Don Carlos planuje potajemnie wyjechać do Flandrii. Przed swym wyjazdem pragnie pożegnać się z ukochaną Elżbietą. Królowa, oczekując na jego przybycie, wyraża swą rezygnację ze szczęścia, jakie mogła dać jej miłość. Teraz poświęci swe uczucia dla sprawy wolności Flandrii, a być może i Hiszpanii. Nagle, w towarzystwie Wielkiego Inkwizytora, wkracza król Filip i wydaje syna w ręce trybunału Inkwizycji. Don Carlos ucieka za granicę, gdzie otrzymuje azyl od samego cesarza Karola V. Wielki Inkwizytor potwierdza, że król oddał władzę Kościołowi.