O spektaklu
Olśniewający triumf formy - ostatnie dzieło mistrza butoh
Tytułowy totem znajduje się dokładnie na środku sceny, wieńcząc swoim majestatem cztery prostokątne przestrzenie, które dzielą scenę na równe części. Jest wysoki i składa się z trzech „filarów”, z których środkowy zakończony jest małą, trójwymiarową piramidą zawieszoną ostrym końcem do dołu. W tle przemierzają scenę dwie ogromne metalowe obręcze, które w finale się ze sobą spotkają. W tak prosto i pięknie zaaranżowaną przestrzeń wkraczają bohaterowie: cztery postaci z ogolonymi głowami i pobielonymi twarzami, ubrane w jednakowe, zapewne odświętne, biało-czerwone kostiumy. Idą powoli, z dystynkcją, zajmując kolejno swoje pozycje. Gdy się ustawią, rozpoczną taniec, w którym dwie rzeczy są niezaprzeczalne – cała czwórka stanie się jednością, a punktem odniesienia ich rytuału (bo jest to chyba jakiś rytuał), będzie ów tytułowy totem. Tak się zaczyna to niezwykłe przedstawienie.
Legendarny założyciel kompanii Sankai Juku, Ushio Amagatsu, pomysłodawca spektaklu, jego reżyser i choreograf, mówił o nim tak: „Istnieje kilka definicji totemu. Może to być konkretny przedmiot pełniący funkcję znaku lub symbolu określonej grupy, plemienia lub więzów krwi, czasem może to być dzikie zwierzę lub dzika roślina. Podtytuł spektaklu «Pustka i wysokość» nawiązuje do dzieła scenografa Natsuyukiego Nakanishiego. Odnosi się do przestrzeni, która powstaje między czterema obszarami”.
Spektakl Ushio Amagatsu w sensie formalnym to modelowy przykład butoh, która to nazwa pochodzi od określenia „ankoku butō (taniec ciemności). Butoh jest to więc japońska forma tańca awangardowego, powstała w latach 50. XX wieku jako reakcja na traumę wojenną i przemiany społeczne. Charakteryzuje się powolnym, kontrolowanym ruchem, wyrazistą ekspresją ciała oraz często białym makijażem i minimalizmem scenicznym. Twórcy butoh, m.in. Tatsumi Hijikata i Kazuo Ōno, odrzucali tradycyjne kanony piękna, eksplorując cielesność, śmierć, cierpienie i nieświadomość. Taniec ten bywa uznawany za rytuał, formę medytacji lub egzystencjalny manifest. Jego celem nie jest rozrywka, lecz głęboka refleksja nad kondycją ludzką.
Ushio Amagatsu, zmarły w 2024 roku założyciel zespołu Sankai Juku, rozwijał własną, unikalną formę butō, opartą na idei równowagi między ciałem a grawitacją oraz relacją człowieka z naturą i kosmosem. Jego taniec cechuje się powolnym, rytualnym ruchem, precyzją i kontemplacją. W odróżnieniu od ekspresyjnego, brutalnego butoh Hijikaty, styl Amagatsu jest bardziej ascetyczny, poetycki i medytacyjny. Ciała tancerzy pokryte bielą stają się niemal rzeźbami w przestrzeni, a choreografie przypominają rytuały przemiany. To butoh ciche, duchowe, skupione na transcendencji. Chociaż „Totem” powstał na rok przed śmiercią Ushio Amagatsu, przez wielu widzów i krytyków jest uważany za jego duchowy testament.
